Λέσχες ανάγνωσης και φιλαναγνωσία

ΥΠΑΤΙΑ από τον Jules Maurice Gaspard (1862–1919)

(απόσπασμα από το ομότιτλο 5ο κεφάλαιο που έγραψα στα πλαίσια της συλλογικής μελέτης και απολογισμού των πεπραγμένων της λέσχης ανάγνωσης «Υπατία» του Γυμνασίου Καρλοβασίων το Καλοκαίρι του 2013)

    Ένας από τους στόχους μίας λέσχης ανάγνωσης είναι και η τόνωση της φιλαναγνωσίας των μαθητών – μελών της. Μελέτες του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) [13], δημοσιεύματα στον Τύπο ([14], [16],[17], [18]) αλλά και δεδομένα της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (EuroStat) [19], πέρα από τις όποιες ιδιαιτερότητες, συγκλίνουν παραδοσιακά στο γεγονός ότι το ελληνικό αναγνωστικό κοινό δεν έχει καλή σχέση με το βιβλίο, ιδιαίτερα με το εξωσχολικό ή μη φοιτητικό – ακαδημαϊκό εγχειρίδιο που αισθάνεται υποχρεωμένος να το διαβάσει. Παρά τις όποιες διακυμάνσεις και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά το 40,7% (!) του κοινωνικού συνόλου που δε διάβασε κανένα βιβλίο το 2013 δεν αφήνει περιθώρια για αισιόδοξες ερμηνείες.

    Αν και στη χώρα μας δεν αντιμετωπίζουμε οξύ ζήτημα αναλφαβητισμού τα πιο πρόσφατα στοιχεία της EuroStat του 2009 [19], μαρτυρούν ένα δυσδιάκριτο πρόβλημα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και φυσικά και στην Ελλάδα: Τη χαμηλή αναγνωστική ικανότητα αλλά και την αδυναμία κατανόησης λόγου από τους μαθητές. Στην Ελλάδα το ποσοστό των μαθητών ηλικίας ως 15 ετών, που δυσκολεύονται σύμφωνα με την κλίμακα PISA να διεκπεραιώσουν στοιχειώδη καθήκοντα ανάγνωσης και κατανόησης ανέρχεται σε ποσοστό 21,3%.

    Πέρα δηλαδή από τον παραδοσιακό αναλφαβητισμό αναδεικνύεται μία γενιά ημιμαθών πολιτών, με αδυναμία συνθετικής σκέψης, κριτικής ικανότητας και φυσικά ερευνητικής διάθεσης και μεθόδου. Αυτό γιατί όλα τα παραπάνω απαιτούν τη δυνατότητα του ατόμου να αντλεί, να διασταυρώνει και να ανασυνθέτει πληροφορίες από μία πληθώρα πηγών και όχι αποκλειστικά από μία: Το σχολικό εγχειρίδιο που τελεί υπό αμφισβήτηση ή την τηλεόραση και τα λοιπά ΜΜΕ που έχουν υπερεκτιμηθεί και φυσικά το ∆ιαδίκτυο, που είναι από μόνο του ένα πολύ ιδιαίτερο μέσο.

    Η πολύπλευρη καλλιέργεια ενός ατόμου θεμελιώνεται από νεαρή ηλικία ακριβώς με τη συμμετοχή του σε εξωδιδακτικά και μη τετριμμένα καθήκοντα, όπου το άτομο έχει τη δυνατότητα να ανακαλύψει έμφυτα ταλέντα και νέα ενδιαφέροντα, πράγμα δύσκολο μες στη σχολική πραγματικότητα. Όλα αυτά είναι ποιοτικά στοιχεία, δύσκολα μετρήσιμα, με τη σχολική επίδοση να μην είναι απαραίτητα αντιπροσωπευτικό γνώρισμα.

    Πέρα από την αναγνώριση της αξίας της φιλαναγνωσίας από επιστημονικούς φορείς, το ΕΚΕΒΙ σε συνεργασία με το ΥΠΑΙΘΠΑ, για την τριετία 2011-2014 έχει εγκαινιάσει ένα ελπιδοφόρο και φιλόδοξο πιλοτικό πρόγραμμα που αποσκοπεί στην τόνωση της φιλαναγνωσίας των μαθητών σε 100 δημοτικά σχολεία, στην ίδρυση σχολικών βιβλιοθηκών και στις επισκέψεις λογοτεχνών στα σχολεία.

    Ανεξαρτήτως των αποτελεσμάτων του προγράμματος, η οικονομική κρίση έχει αναστείλει την όποια επέκταση του προγράμματος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενώ ταυτόχρονα το ΕΚΕΒΙ αλλά και αρκετές σχολικές και δημοτικές βιβλιοθήκες βρίσκονται αντιμέτωπες με μεγάλα λειτουργικά προβλήματα αλλά και με «λουκέτα», αποτέλεσμα των περικοπών του κοινωνικού κράτους [15].

    Σε αυτά τα γενικότερα πλαίσια καταλαβαίνει κανείς την ανεκτίμητη αξία ενός σχολικού προγράμματος φιλαναγνωσίας.  ́Ενα σωστά οργανωμένο πρόγραμμα λέσχης ανάγνωσης μπορεί επίσης να εμπλουτίσει την πολιτιστική ζωή μίας κοινότητας και να άρει στερεότυπα όπως ότι η ανάγνωση ενός βιβλίου είναι μοναχική ασχολία. Η ανάγνωση ενός βιβλίου στα πλαίσια μίας λέσχης ανάγνωσης μπορεί να αποδειχθεί μία ευχάριστη κοινωνική διαδικασία. Πέρα από την ανάγνωση ενός βιβλίου προκύπτουν παράπλευρες δραστηριότητες που ενισχύουν το αίσθημα της ένταξης ενός ατόμου σε μία κοινωνική ομάδα, καθώς και την προσπάθεια δημιουργίας πρωτότυπου έργου που τελικά οδηγεί σε εκμάθηση δεξιοτήτων ή βελτίωση ήδη υπαρχόντων.

Πηγές

[13] ΕΚΕΒΙ: «Γ ́ πανελλήνια έρευνα αναγνωστικής συμπεριφοράς και πολιτιστικών πρακτικών». Αθήνα 2010.
[14] Έθνος: «Ο Έλληνας και το βιβλίο». Αθήνα 2007.
[15] Ελευθεροτυπία: « ́Οχι στην αυτοδιάλυση του ΕΚΕΒΙ». Αθήνα 2013.
[16] Αυγή: «Πόσο και τι διαβάζουν οι  Έλληνες». Αθήνα 2011.
[17] The Jeebboo Gazette: «Η σχέση του  Έλληνα με το βιβλίο», 2012.
[18] Τα Νέα: «Πόσο διαβάζουμε στην Εποχή της Κρίσης». Αθήνα 2013.
[19] EuroStat: «Low reading literacy performance of pupils», 2013.