Στα πλαίσια του αποθετηρίου βιβλιοκριτικών και παρουσιάσεων ακολουθεί βιβλιοκριτική για τη “Σκακιστική Νουβέλα” του Στέφαν Τσβάιχ. Παρουσιάζεται η έκδοση του 2010 από τις εκδόσεις Άγρα, σε μετάφραση Μαρίας Αγγελίδου.
Η μικρή αυτή ιστορία εκτυλίσσεται κατά την περίοδο ανόδου του Ναζισμού, ένα χρόνο μετά την προσάρτηση της Αυστρίας από τη Γερμανία, σε ένα υπερωκεάνιο, εν πλω από Νέα Υόρκη προς Μπουένος Άιρες. Κεντρικά πρόσωπα ο Δρ. Μπ. και ο Μίρκο Τσέντοβιτς, παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι.
(από το οπισθόφυλλο)
Στο πλοίο, με δρομολόγιο από τη Νέα Υόρκη στο Ρίο και το Μπουένος Άιρες, όπου αρκετοί Ευρωπαίοι επιβάτες, φεύγοντας μακριά από τη βία και τη σύγχυση του Ναζισμού, αναζητούν καταφύγιο στην Αργεντινή και τη Βραζιλία ως τόπο εξορίας και ελπίδας, ο δρ. Μπ. αντιμετωπίζει σε μία παρτίδα σκακιού τον Μίρκο Τσέντοβιτς, τον σκοτεινό παγκόσμιο πρωταθλητή.
Ο συγγραφέας αναπτύσσει με μεγαλειώδη τρόπο το θέμα του πνευματικού εγκλεισμού που δεν μπορεί να βρει διέξοδο παρά στην τρέλα. Ο δρ. Μπ., πριν ταξιδέψει, υπέστη από τους Ναζί μία ιδιαίτερη φυλάκιση σ’ ένα εντελώς άδειο δωμάτιο ξενοδοχείου, χωρίς τίποτα να μπορεί ν’ απασχολήσει ή να διασκεδάσει το μυαλό του, μέχρι που ανακάλυψε ένα εγχειρίδιο με παρτίδες σκακιού που άρχισε ν’ αποστηθίζει και να ξαναπαίζει από μνήμης. Έχοντας εξαντλήσει τις πηγές του βιβλίου, το μυαλό του τον οδήγησε σε παρτίδες με αντίπαλο τον εαυτό του κι έτσι άρχισε να υποβάλλεται σε μια σχιζοφρενική διάλυση που επρόκειτο να αποβεί μοιραία.
Ο ήρωας (δρ. Μπ.) είναι ένας Αυστριακός δικηγόρος που υπέστη από τους εθνικιστές και οπαδούς των Ναζί, το σκληρό ψυχολογικό βασανιστήριο του εγκλεισμού. Χαρακτηρίζεται από ιδεαλισμό, εντιμότητα και αυταπάρνηση καθώς αρνείται να καταδώσει συμπατριώτες του παρά τον πολύμηνο εγκλεισμό του σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου από την Γκεστάπο. Για να επιβιώσει με τα λογικά του από αυτή τη σκληρή δοκιμασία, προσπαθεί να βρει κάτι για να απασχολήσει το μυαλό του. Αυτό το καταφέρνει όταν κατορθώνει να κλέψει κατά το διάστημα της αναμονής πριν από μία συνεδρία ανάκρισης ένα βιβλίο με 150 σκακιστικές παρτίδες. Στη συνέχεια μελετά εξονυχιστικά το βιβλίο και ακολούθως αρχίζει να παίζει τις παρτίδες στο μυαλό του εντρυφώντας στα βάθη της σκακιστικής σκέψης. Έτσι όμως, φλερτάρει με την παράνοια όταν αρχίζει να παίζει σκάκι εναντίον του εαυτού του μέσα στο μυαλό του.
Στον αντίποδα ο Παγκόσμιος Πρωταθλητής Μίρκο Τσέντοβιτς, ορφανός από νεαρή ηλικία και μεγαλωμένος από έναν πάστορα αν και αργόστροφος, με ισχυρή θέληση και γαϊδουρινό πείσμα έχει ταλέντο μόνο στο σκάκι. Μαθαίνει σκάκι απλά και μόνο παρατηρώντας άλλους να παίζουν. Ο Τσέντοβιτς είναι επίπεδος και ρηχός, υπερόπτης με τους απλούς ανθρώπους. Το σκάκι για αυτόν έγινε το μέσο επιβίωσης και αυτοεπιβεβαίωσης της κατά τα άλλα κενής ύπαρξής του.
Πρόκειται για μία αυτοβιογραφική νουβέλα, που εκδόθηκε ένα χρόνο μετά την αυτοκτονία του Τσβάιχ και της γυναίκας του στη Βραζιλία, όπου είχαν καταφύγει για να γλιτώσουν από την χειμαζόμενη από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο Ευρώπη.
Μετά την παρουσίαση του Μίρκο Τσέντοβιτς, ενός αρχετυπικού πρωταθλητή, που έχει το μόνο που έχει στη ζωή του είναι το σκάκι, η ιστορία του δρ. Μπ. παρουσιάζεται αναδρομικά κατά την εξομολόγησή του στον αφηγητή, ενός τυχαίου επιβάτη. Το ύφος του συγγραφέα είναι λιτό και απέριττο, διαπνέεται από τα ιδεώδη του ανθρωπισμού, ενώ παρουσιάζει με ουσιαστικό τρόπο τη δύναμη του σκακιού, μιας δύναμης συνυφασμένης με αυτήν του ανθρώπινου μυαλού.
Ο συγγραφέας θίγει την άνοδο του εθνικισμού υπό τη μορφή του Ναζιστικού καθεστώτος. Σκιαγραφεί με πολύ σκοτεινά χρώματα τη ψυχολογική βία που υπέστησαν τα θύματα του Ναζισμού. Παρουσιάζει τη δύναμη του σκακιού, ως από μηχανής θεού για να βοηθήσει τον πρωταγωνιστή να αποστασιοποιηθεί και να αντέξει στο βασανιστήριο. Από την άλλη το ίδιο παιχνίδι τον οδηγεί στην τρέλα.
“Απεικονίζεται η πάλη του πνεύματος και της φαντασίας – χαρακτηριστικά του παλαιού κόσμου, που πεσιμιστικά ο Τσβάιχ πιστεύει ότι δεν έχει πια μέλλον – ενάντια στον εσωτερικό δαίμονα και την πεισματική λογική της σύγχρονης βαρβαρότητας”. (από το οπισθόφυλλο)
Ο συγγραφέας παρουσιάζει τον Δρ. Μπ με τέτοιο τρόπο που προκαλεί τη λύπη και τον οίκτο του αναγνώστη, ενώ ο αντίπαλός του είναι εντελώς ρηχός, χωρίς ενδιαφέροντα ή ταλέντα πέρα από το σκάκι, με υπεροψία εξαιτίας αυτής της δεινότητας και λειτουργεί απλά υποστηρικτικά για να αναδειχθεί ο Δρ. Μπ, ένας ερασιτέχνης σκακιστής με ασυνήθιστες ικανότητες σύμφωνα με τα λεγόμενα του ίδιου του Τσέντοβιτς.
Το βιβλίο είναι εξαιρετικά σύντομο αλλά και περιεκτικό. Συστήνεται ανεπιφύλακτα. Δε θεωρείται άδικα κλασσικό αριστούργημα και όχι μόνο της σκακιστικής λογοτεχνίας.
Πρόσφατα σχόλια